Lækjargata 4, Árbæjarsafni, Reykjavík

Um húsið sem byggt var við Lækjargötu 4 í Reykjavík árið 1852 segir svo á vef Árbæjarsafns:

Húsið Lækjargata 4 var reist við lækinn í miðbæ Reykjavíkur árið 1852. Húsið var reist af þýskum manni, Georg Ahrenz timburmanni, sem kom til Íslands árið 1847 til að vinna við byggingu Dómkirkjunnar og ílentist hér. Það var fyrsta tvílyfta íbúðarhús í Reykjavík. Biskupinn yfir Íslandi, Helgi Thordarsen, keypti húsið árið 1856 og flutti biskupssetrið þangað frá Laugarnesi. Bjó hann þar til dauðadags árið 1867. Húsið, sem er bindingshús, var upphaflega styttra, en um 1870 voru tveir einlyftir skúrar byggðir við það við gaflana. Þeir voru rifnir á árunum 1884-1890 og húsið lengt í báða enda og fékk þá núverandi útlit. Lengst af þjónaði húsið sem verslunarhús. Þar starfaði um tíma (1876-1893) Þorlákur Ó. Johnson, en kona hans Ingibjörg Johnson var önnur konan í Reykjavík til að hefja verslunarrekstur (1893-1920). Húsið var flutt á safnið árið 1988 en svo slysalega vildi til að hluti hússins hrundi í flutningunum og var það því endurreist á safnsvæðinu. Það hýsir m.a. Krambúð safnsins sem og sýninga- og fjölnotasali.¹Árbæjarsafn. Lækjargata 4. Sótt 18. júlí 2024 af https://app.arbaejarsafn.is/hus/b15cdd0e-1539-4169-860e-bc555e9a3e62.

Kaffihúsið Hermes var opnað í Lækjargötu 4 árið 1886 og var fjölsótt af bindindismönnum í bænum. Þar var 17. júní í fyrsta skipti haldinn hátíðlegur, 1886. Einnig var Verslunarmannafélag Reykjavíkur stofnað þar árið 1891 og sjómannafélagið Báran árið 1894. Áður hafði stúkan Einingin verið stofnuð í húsinu, árið 1885. Meðal annarra sögulegra viðburða í húsinu má nefna stofnun fyrstu heildverslunar á Íslandi árið 1906, en það var O. Johnson og Kaaber. Ólafur Johnson var sonur Þorláks og Ingibjargar.
Meðal nafnkunnra manna sem bjuggu í Lækjargötu 4 á 19. öld má nefna Benedikt Gröndal skáld sem fjallaði um veru sína þar í minningabók sinni, Dægradvöl.
Árið 1884 var suðurskúr Lækjargötu 4 rifinn og tvílyft viðbygging reist í hans stað. Árið 1890 var hið sama gert norðanmegin. Voru þeir þá orðnir jafnháir húsinu og fékk húsið við það að nýju sama einfalda yfirbragðið og verið hafði í upphafi. Framhlið þess var samhverf með aðalinngangi á miðri hlið. Á 20. öldinni voru gerðar allmiklar breytingar á neðri hæð hússins, gluggar stækkaðir og innveggir fjarlægðir. Efri hæðin hélst hins vegar að mestu óbreytt.²Árbæjarsafn. Lækjargata 4. Sótt 18. júlí 2024 af https://app.arbaejarsafn.is/hus/b15cdd0e-1539-4169-860e-bc555e9a3e62/nanar.

Lækjargata 4 féll af bílnum sem átti að flytja það í Árbæjarsafn. Heimild: DV (1988, 28. nóvember), 78. og 14. árg., 272. tbl., bls. 1. Sótt 18. júlí 2024 af https://timarit.is/page/2552336?iabr=on.

Morgunblaðið (1988, 29. nóvember). 76. árg., 274. tbl., bls. 33. Sótt 18. júlí 2024 af https://timarit.is/page/1693707?iabr=on.

Eins og fram hefur komið var húsið flutt í safnið árið 1988, en endurbygging þess hófst ekki fyrr en árið 1992 og henni lauk 1997. Leifur Blumenstein arkitekt sá um frumvinnu verksins, en sonur hans Bragi tók við eftir lát Leifs ásamt Nikulási Úlfari Mássyni deildarstjóra á Árbæjarsafni.³Hörður Ágústsson (2000). Íslensk byggingararfleifð II. Varðveisluannáll 1863-1990. Verndunaróskir, bls. 194. [Reykjavík:] Húsafriðunarnefnd ríkisins.

Höfundur: Guðlaug Vilbogadóttir.
Síðast uppfært 18. júlí, 2024

Heimildaskrá

• 1
  Árbæjarsafn. Lækjargata 4. Sótt 18. júlí 2024 af https://app.arbaejarsafn.is/hus/b15cdd0e-1539-4169-860e-bc555e9a3e62.
• 2
  Árbæjarsafn. Lækjargata 4. Sótt 18. júlí 2024 af https://app.arbaejarsafn.is/hus/b15cdd0e-1539-4169-860e-bc555e9a3e62/nanar.
• 3
  Hörður Ágústsson (2000). Íslensk byggingararfleifð II. Varðveisluannáll 1863-1990. Verndunaróskir, bls. 194. [Reykjavík:] Húsafriðunarnefnd ríkisins.